Utarayan…

પુષ્ટિ માર્ગમાં મકર સંક્રાંતિ

સૂર્યનાં ઉત્તરાયણ પ્રવેશની સાથે સ્વાગત પર્વનાં રૂપમાં મકર સંક્રાંતિનો તહેવાર ઉજવવામાં આવે છે. વર્ષભર બાર રાશિઓ મેષ, વૃષભ, મકર, કુંભ, ધન વગેરેમાં સૂર્યનાં બાર સંક્રમણ હોય છે અને જ્યારે સૂર્ય ધન રાશિને છોડીને મકર રાશિમાં પ્રવેશ કરે છે ત્યારે મકર સંક્રાંતિ થાય છે. સૂર્યનો ઉત્તરાયણ પ્રવેશ ખૂબ જ શુભ માનવામાં આવે છે.

મહાભારતમાં ઉલ્લેખ છે કે ભીષ્મ બાણશૈયા પર ત્યાં સુધી દેહત્યાગને રોકી રહ્યાં જ્યાં સુધી ઉત્તરાયણનો આરંભ ન થયો. વેદોમાં વર્ણિત ભગવાન આદિત્ય તેજસ્વી છે, તાંબ્ર વર્ણી અને સાત ઘોડાનાં રથ પર સવાર છે.

શીતઋતુ અનુસાર ઠાકોરજીનો સુખ વિચાર કરી અર્થાત ગોળ તથા તલ અને ખાંડની સામગ્રી જે ઉષ્ણ હોય છે તે ઠાકોરજી માટે શીતકાળમાં લાભપ્રદ છે. તેથી તેનો ભોગ ધરાવવામાં આવે છે. પછી ઋતુ પ્રમાણે રાગ, ભોગ અને શ્રૃગાંર પુષ્ટિ સંપ્રાદયમાં શ્રી શ્રીનાથજીને કરવામાં આવે છે.

મકર સંક્રાંતિ ઉત્સવ બાદ પ્રથમ આવનારી ષટતિલા અગિયારસનું પણ ખાસ મહત્વ છે. આ દિવસે પણ તલની સામગ્રી ઠાકોરજીને અગિયારસનાં ભોગમાં આવે છે અને આ દિવસે પણ દાનનું વિશેષ મહત્વ છે. તલને ખાંડીને તેનો લેપ શરીર પર લગાવી સ્નાન કરવામાં આવે છે.

તલની સામગ્રીમાં એક તલ બીજા તલથી જેટલો નજીક છે તેટલા જ પ્રભુ પોતાનાં ભક્તને નજીક સ્થાન પ્રદાન કરે છે. મકર સંક્રાંતિ પર પુષ્ટિ સંપ્રદાયમાં ઠાકોરજી સન્મુખ સંધ્યા આરતી અને દર્શનમાં પતંગ ઉડાવવાનાં પદ ગાવામાં આવે છે.

‘કાન્હ અટા ચઢિ ચંગ ઉડાવત હો. અપુને આઁગન હૂ તે હેરો. લોચન ચાર ભએ નંદનંદન કામ કટાક્ષ ભયો ભટુ મેરો ||1||

કિતો રહી સમુઝાય સખીરી હટ ક્યો નમાનત બહુતેરો. ‘નંદદાસ’ પ્રભુ કબ ધોં મિલે હૈં ઐંચત ડોર કિધોં મન મેરો ||2||’

આ રીતે સમગ્ર ભારતીય સંસ્કૃતિમાં મકર સંક્રાંતિનું વિશેષ મહત્વ છે. ભગવાન સૂર્યનો ઉત્તરાયણ આ દિવસે જ હોય છે. ઉત્તરાયણમાં પ્રાણ ત્યાગનારાની ઉર્ધ્વગતિ થાય છે. તેને ગોલોકવાસની પ્રાપ્તિ થાય છે.

– ગોપાલદાસ વ. નીમા