વિષ્ણુ સહસ્ત્રનામ એ વૈષ્ણવોને અત્યંત પ્રિય ભગવાન વિષ્ણુનું સ્તોત્ર છે, જેમાં ભગવાન વિષ્ણુના હજાર નામોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. ભગવદ ગીતાની માફક વિષ્ણુ સહસ્ત્રનામ પણ મહાભારતનો ભાગ છે. તે મહાભારતના અનુશાસન પર્વના 149માં અધ્યાયમાં શ્લોક 14થી 120 વચ્ચે સમાયેલ છે. વિષ્ણુ સહસ્ત્રનામમાં કુલ 108 શ્લોકો છે જે અનુષ્ટુપ છંદમાં ગવાયેલા છે.
વિષ્ણુ સહસ્ત્રનામની રચનાનો ઈતિહાસ રસપ્રદ છે. જ્યારે મહાભારતના યુદ્ધમેદાનમાં ઘવાયા પછી પિતામહ ભીષ્મ બાણશૈયા પર સૂતાં પોતાના મૃત્યુની પ્રતિક્ષા કરી રહ્યા હતા ત્યારે તેમનું મૃત્યુ સમીપમાં જોઈ ભગવાન કૃષ્ણે યુધિષ્ઠિરને એમની પાસેથી જ્ઞાન મેળવવાની આજ્ઞા કરી. એથી યુધિષ્ઠિરે પિતામહને મૃત્યુલોકમાં મુક્તિ મેળવવા માટેનો સરળ ઉપાય પૂછયો. એના ઉત્તરમાં ભીષ્મ પિતામહે ભગવાન વિષ્ણુના સહસ્ત્રનામનો ઉલ્લેખ કર્યો. અહીં વિષ્ણુસહસ્ત્રનામના શ્લોક સંસ્કૃત તથા શ્રી યોગેશ્વરજી દ્વારા ગુજરાતીમાં સરળ અનુવાદ સાથે મુકેલા છે.
( વિષ્ણુ સહસ્ત્રનામનો ગુજરાતી પદ્યાનુવાદ – Click Here. – સૌજન્ય – http://swargarohan.org )
રચન: વેદ વ્યાસ
શુક્લાંબરધરં વિષ્ણું શશિવર્ણં ચતુર્ભુજમ |
પ્રસન્નવદનં ધ્યાયેત સર્વ વિઘ્નોપશાંતયે || 1 ||
યસ્યદ્વિરદવક્ત્રાદ્યાઃ પારિષદ્યાઃ પરશ્શતમ |
વિઘ્નંનિઘ્નંતિ સતતં વિષ્વક્સેનં તમાશ્રયે || 2 ||
વ્યાસં વસિષ્ઠ નપ્તારં શક્તેઃ પૌત્રમકલ્મષમ |
પરાશરાત્મજં વંદે શુકતાતં તપોનિધિમ || 4 ||
વ્યાસાય વિષ્ણુ રૂપાય વ્યાસરૂપાય વિષ્ણવે |
નમો વૈ બ્રહ્મનિધયે વાસિષ્ઠાય નમો નમઃ || 5 ||
અવિકારાય શુદ્ધાય નિત્યાય પરમાત્મને |
સદૈક રૂપ રૂપાય વિષ્ણવે સર્વજિષ્ણવે || 6 ||
યસ્ય સ્મરણમાત્રેણ જન્મ સંસાર બંધનાત |
વિમુચ્યતે નમસ્તસ્મૈ વિષ્ણવે પ્રભવિષ્ણવે || 7 ||
ઓં નમો વિષ્ણવે પ્રભવિષ્ણવે |
શ્રી વૈશંપાયન ઉવાચ
શ્રુત્વા ધર્મા નશેષેણ પાવનાનિ ચ સર્વશઃ |
યુધિષ્ઠિરઃ શાંતનવં પુનરેવાભ્ય ભાષત || 8 ||
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ
કિમેકં દૈવતં લોકે કિં વાஉપ્યેકં પરાયણં
સ્તુવંતઃ કં કમર્ચંતઃ પ્રાપ્નુયુર-માનવાઃ શુભમ || 9 ||
કો ધર્મઃ સર્વધર્માણાં ભવતઃ પરમો મતઃ |
કિં જપન-મુચ્યતે જન્તુર-જન્મસંસાર બંધનાત || 10
શ્રી ભીષ્મ ઉવાચ
જગત્પ્રભું દેવદેવ મનંતં પુરુષોત્તમમ |
સ્તુવન્નામ સહસ્રેણ પુરુષઃ સતતોત્થિતઃ || 11 ||
તમેવ ચાર્ચયન્નિત્યં ભક્ત્યા પુરુષમવ્યયમ |
ધ્યાયન સ્તુવન્નમસ્યંશ્ચ યજમાનસ્તમેવ ચ || 12 ||
અનાદિ નિધનં વિષ્ણું સર્વલોક મહેશ્વરમ |
લોકાધ્યક્ષં સ્તુવન્નિત્યં સર્વ દુઃખાતિગો ભવેત || 13 ||
બ્રહ્મણ્યં સર્વ ધર્મજ્ઞં લોકાનાં કીર્તિ વર્ધનમ |
લોકનાથં મહદ્ભૂતં સર્વભૂત ભવોદ્ભવમ|| 14 ||
એષ મે સર્વ ધર્માણાં ધર્મોஉધિક તમોમતઃ |
યદ્ભક્ત્યા પુંડરીકાક્ષં સ્તવૈરર્ચેન્નરઃ સદા || 15 ||
પરમં યો મહત્તેજઃ પરમં યો મહત્તપઃ |
પરમં યો મહદ-બ્રહ્મ પરમં યઃ પરાયણમ | 16 ||
પવિત્રાણાં પવિત્રં યો મંગળાનાં ચ મંગળમ |
દૈવતં દેવતાનાં ચ ભૂતાનાં યોஉવ્યયઃ પિતા || 17 ||
યતઃ સર્વાણિ ભૂતાનિ ભવન્ત્યાદિ યુગાગમે |
યસ્મિંશ્ચ પ્રલયં યાંતિ પુનરેવ યુગક્ષયે || 18 ||
તસ્ય લોક પ્રધાનસ્ય જગન્નાથસ્ય ભૂપતે |
વિષ્ણોર્નામ સહસ્રં મે શ્રુણુ પાપ ભયાપહમ || 19 ||
યાનિ નામાનિ ગૌણાનિ વિખ્યાતાનિ મહાત્મનઃ |
ઋષિભિઃ પઋગીતાનિ તાનિ વક્ષ્યામિ ભૂતયે || 20 ||
ઋષિર્નામ્નાં સહસ્રસ્ય વેદવ્યાસો મહામુનિઃ ||
છંદોஉનુષ્ટુપ તથા દેવો ભગવાન દેવકીસુતઃ || 21 ||
અમૃતાં શૂદ્ભવો બીજં શક્તિર-દેવકિ નંદનઃ |
ત્રિસામા હૃદયં તસ્ય શાંત્યર્થે વિનિયુજ્યતે || 22 ||
વિષ્ણું જિષ્ણું મહાવિષ્ણું પ્રભવિષ્ણું મહેશ્વરમ ||
અનેકરૂપ દૈત્યાંતં નમામિ પુરુષોત્તમમ || 23 ||
પૂર્વન્યાસઃ
અસ્ય શ્રી વિષ્ણોર્દિવ્ય સહસ્રનામ સ્તોત્ર મહામન્ત્રસ્ય ||
શ્રી વેદ વ્યાસો ભગવાન ઋષિઃ |
અનુષ્ટુપ છંદઃ |
શ્રી મહાવિષ્ણુઃ પરમાત્મા શ્રીમન્નારાયણો દેવતા |
અમૃતાં શૂદ્ભવો ભાનુરિતિ બીજમ |
દેવકી નંદનઃ સ્રષ્ટેતિ શક્તિઃ |
ઉદ્ભવઃ, ક્ષોભણો દેવ ઇતિ પરમોમંત્રઃ |
શંખભૃન્નંદકી ચક્રીતિ કીલકમ |
શાઙ્ગ ધન્વા ગદાધર ઇત્યસ્ત્રમ |
રથાંગ પાણિ રક્ષોભ્ય ઇતિ નેત્રમ |
ત્રિસામા સામગઃ સામેતિ કવચમ |
આનંદં પરબ્રહ્મેતિ યોનિઃ |
ઋતુઃ સુદર્શનઃ કાલ ઇતિ દિગ્બંધઃ ||
શ્રી વિશ્વરૂપ ઇતિ ધ્યાનમ |
શ્રી મહાવિષ્ણુ પ્રીત્યર્થે સહસ્ર નામ જપે વિનિયોગઃ |
કરન્યાસઃ
વિશ્વં વિષ્ણુર-વષટ્કાર ઇત્યંગુષ્ઠાભ્યાં નમઃ
અમૃતાં શૂદ્ભવો ભાનુરિતિ તર્જનીભ્યાં નમઃ
બ્રહ્મણ્યો બ્રહ્મકૃત બ્રહ્મેતિ મધ્યમાભ્યાં નમઃ
સુવર્ણબિંદુ રક્ષોભ્ય ઇતિ અનામિકાભ્યાં નમઃ
નિમિષોஉનિમિષઃ સ્રગ્વીતિ કનિષ્ઠિકાભ્યાં નમઃ
રથાંગપાણિ રક્ષોભ્ય ઇતિ કરતલ કરપૃષ્ઠાભ્યાં નમઃ
અંગન્યાસઃ
સુવ્રતઃ સુમુખઃ સૂક્ષ્મ ઇતિ જ્ઞાનાય હૃદયાય નમઃ
સહસ્રમૂર્તિઃ વિશ્વાત્મા ઇતિ ઐશ્વર્યાય શિરસે સ્વાહા
સહસ્રાર્ચિઃ સપ્તજિહ્વ ઇતિ શક્ત્યૈ શિખાયૈ વષટ
ત્રિસામા સામગસ્સામેતિ બલાય કવચાય હું
રથાંગપાણિ રક્ષોભ્ય ઇતિ નેત્રાભ્યાં વૌષટ
શાઙ્ગધન્વા ગદાધર ઇતિ વીર્યાય અસ્ત્રાયફટ
ઋતુઃ સુદર્શનઃ કાલ ઇતિ દિગ્ભંધઃ
ધ્યાનમ
ક્ષીરોધન્વત પ્રદેશે શુચિમણિ વિલસત સૈકતે મૌક્તિકાનામ |
માલાક્લુપ્તા સનસ્થઃ સ્ફટિકમણિ નિભૈર-મૌક્તિકૈર-મંડિતાંગઃ |
શુભ્રૈરભ્રૈ રદભ્રૈ રુપરિવિરચિતૈર-મુક્ત પીયૂષ વર્ષૈઃ
આનંદી નઃ પુનીયા દરિનલિન ગદા શંખપાણિર-મુકુંદઃ || 1 ||
ભૂઃ પાદૌ યસ્ય નાભિર-વિયદસુર નિલશ્ચંદ્ર સૂર્યૌ ચ નેત્રે |
કર્ણાવાશાઃ શિરોદ્યૌર-મુખમપિ દહનો યસ્ય વાસ્તેય મબ્ધિઃ |
અંતસ્થં યસ્ય વિશ્વં સુર નરખગગો ભોગિ ગંધર્વ દૈત્યૈઃ |
ચિત્રં રં રમ્યતે તં ત્રિભુવન વપુશં વિષ્ણુમીશં નમામિ || 2 ||
ઓં નમો ભગવતે વાસુદેવાય !
શાન્તાકારં ભુજગશયનં પદ્મનાભં સુરેશમ |
વિશ્વાધારં ગગન સદૃશં મેઘવર્ણં શુભાંગમ |
લક્ષ્મીકાંતં કમલનયનં યોગિ હૃદ્ધ્યાન ગમ્યમ |
વંદે વિષ્ણું ભવ ભય હરં સર્વ લોકૈક નાથમ || 3 ||
મેઘ શ્યામં પીત કૌશેય વાસં શ્રીવત્સાકં કૌસ્તુભોદ્ભાસિતાંગમ |
પુણ્યોપેતં પુંડરીકાયતાક્ષં વિષ્ણું વંદે સર્વલોકૈક નાથમ|| 4 ||
નમઃ સમસ્ત ભૂતાનામ આદિ ભૂતાય ભૂભૃતે |
અનેકરૂપ રૂપાય વિષ્ણવે પ્રભવિષ્ણવે || 5||
સશંખચક્રં સકિરીટ કુંડલં સપીતવસ્ત્રં સરસીરુહેક્ષણમ |
સહાર વક્ષઃસ્થલ શોભિ કૌસ્તુભં નમામિ વિષ્ણું શિરસા ચતુર્ભુજમ | 6||
છાયાયાં પારિજાતસ્ય હેમસિંહાસનોપરિ
આસીનમંબુદશ્યામ માયતાક્ષ મલંકૃતમ || 7 ||
ચંદ્રાનનં ચતુર્બાહું શ્રીવત્સાંકિત વક્ષસમ
રુક્મિણી સત્યભામાભ્યાં સહિતં કૃષ્ણમાશ્રયે || 8 ||
પંચપૂજ
લં – પૃથિવ્યાત્મને ગંથં સમર્પયામિ
હં – આકાશાત્મને પુષ્પૈઃ પૂજયામિ
યં – વાય્વાત્મને ધૂપમાઘ્રાપયામિ
રં – અગ્ન્યાત્મને દીપં દર્શયામિ
વં – અમૃતાત્મને નૈવેદ્યં નિવેદયામિ
સં – સર્વાત્મને સર્વોપચાર પૂજા નમસ્કારાન સમર્પયામિ
સ્તોત્રમ
હરિઃ ઓં
વિશ્વં વિષ્ણુર-વશટ્કારો ભૂતભવ્ય ભવત પ્રભુઃ |
ભૂતકૃદ ભૂતભૃદ-ભાવો ભૂતાત્મા ભૂત ભાવનઃ || 1 ||
પૂતાત્મા પરમાત્મા ચ મુક્તાનાં પરમાગતિઃ |
અવ્યયઃ પુરુષઃ સાક્ષી ક્શેત્રજ્ઞોஉક્ષર એવ ચ || 2 ||
યોગો યોગ વિદાં નેતા પ્રધાન પુરુષેશ્વરઃ |
નારસિંહવપુઃ શ્રીમાન કેશવઃ પુરુષોત્તમઃ || 3 ||
સર્વઃ શર્વઃ શિવઃ સ્થ્રાણુર-ભૂતાદિર-નિધિરવ્યયઃ |
સંભવો ભાવનો ભર્તા પ્રભવઃ પ્રભુરીશ્વરઃ || 4 ||
સ્વયંભૂઃ શંભુરાદિત્યઃ પુષ્કરાક્ષો મહાસ્વનઃ |
અનાદિ નિધનો ધાતા વિધાતા ધાતુરુત્તમઃ || 5 ||
અપ્રમેયો હૃષીકેશઃ પદ્મનાભોஉમરપ્રભુઃ |
વિશ્વકર્મા મનુસ્ત્વષ્ટા સ્થવિષ્ઠઃ સ્થવિરો ધ્રુવઃ || 6 ||
અગ્રાહ્યઃ શાશ્વતો કૃષ્ણો લોહિતાક્ષઃ પ્રતર્દનઃ |
પ્રભૂત-સ્ત્રિકકુબ્ધામ પવિત્રં મંગલં પરમ || 7 ||
ઈશાનઃ પ્રાણદઃ પ્રાણો જ્યેષ્ઠઃ શ્રેષ્ઠઃ પ્રજાપતિઃ |
હિરણ્યગર્ભો ભૂગર્ભો માધવો મધુસૂદનઃ || 8 ||
ઈશ્વરો વિક્રમીધન્વી મેધાવી વિક્રમઃ ક્રમઃ |
અનુત્તમો દુરાધર્ષઃ કૃતજ્ઞઃ કૃતિરાત્મવાન|| 9 ||
સુરેશઃ શરણં શર્મ વિશ્વરેતાઃ પ્રજાભવઃ |
અહ-સ્સંવત્સરો વ્યાળઃ પ્રત્યયઃ સર્વ દર્શનઃ || 10 ||
અજ-સ્સર્વેશ્વરઃ સિદ્ધઃ સિદ્ધિઃ સર્વાદિરચ્યુતઃ |
વૃષા કપિરમેયાત્મા સર્વયોગ વિનિસૃતઃ || 11 ||
વસુર-વસુમનાઃ સત્યઃ સમાત્મા-સ્સમ્મિતઃ સમઃ |
અમોઘઃ પુંડરીકાક્ષો વૃષકર્મા વૃષાકૃતિઃ || 12 ||
રુદ્રો બહુશિરા બભ્રુર-વિશ્વયોનિઃ શુચિશ્રવાઃ |
અમૃતઃ શાશ્વત સ્થાણુર-વરારોહો મહાતપાઃ || 13 ||
સર્વગઃ સર્વ વિદ્ભાનુર-વિષ્વક્સેનો જનાર્દનઃ |
વેદો વેદ વિદવ્યંગો વેદાંગો વેદવિત-કવિઃ || 14 ||
લોકાધ્યક્ષઃ સુરાધ્યક્ષો ધર્માધ્યક્ષઃ કૃતાકૃતઃ |
ચતુરાત્મા ચતુર-વ્યૂહઃ ચતુર્દંષ્ઠ્રઃ ચતુર્ભુજઃ || 15 ||
ભ્રાજિષ્નુર-ભોજનં ભોક્તા સહિષ્નુર-જગદાદિજઃ |
અનઘો વિજયો જેતા વિશ્વયોનિઃ પુનર્વસુઃ || 16 ||
ઉપેંદ્રો વામનઃ પ્રાંશુરમોઘઃ શુચિરૂર્જિતઃ |
અતીંદ્રઃ સંગ્રહઃ સર્ગો ધૃતાત્મા નિયમો યમઃ || 17 ||
વેદ્યો વૈદ્યઃ સદાયોગી વીરહા માધવો મધુઃ |
અતીંદ્રિયો મહામાયો મહોત્સાહો મહાબલઃ || 18 ||
મહાબુદ્ધિર-મહાવીર્યો મહાશક્તિર-મહાદ્યુતિઃ |
અનિર-દેશ્યવપુઃ શ્રીમાનમેયાત્મા મહાદ્રિ ધૃકઃ || 19 ||
મહેશ્વાસો મહીભર્તા શ્રીનિવાસઃ સતાંગતિઃ |
અનિરુદ્ધઃ સુરાનંદો ગોવિંદો ગોવિદાં પતિઃ || 20 ||
મરીચિર-દમનો હંસઃ સુપર્નો ભુજગોત્તમઃ |
હિરણ્યનાભઃ સુતપાઃ પદ્મનાભઃ પ્રજાપતિઃ || 21 ||
અમૃત્યુઃ સર્વદૃક-સિંહઃ સંધાતા સંધિમાન સ્થિરઃ |
અજો દુર્મર્ષણઃ શાસ્તા વિશ્રુતાત્મા સુરારિહા || 22 ||
ગુરુર-ગુરુતમો ધામઃ સત્ય-સ્સત્ય પરાક્રમઃ |
નિમિષોஉનિમિષઃ સ્રગ્વી વાચસ્પતિ રુદારધીઃ || 23 ||
અગ્રણીઃ ગ્રામણીઃ શ્રીમાન ન્યાયોનેતા સમીરણઃ
સહસ્રમૂર્ધા વિશ્વાત્મા સહસ્રાક્ષઃ સહસ્રપાત || 24 ||
આવર્તનો નિવૃત્તાત્મા સંવૃતઃ સંપ્રમર્દનઃ |
અહઃ સંવર્તકો વહ્નિ-રનિલો ધરણીધરઃ || 25 ||
સુપ્રસાદઃ પ્રસન્નાત્મા વિશ્વધૃગ-વિશ્વભુગ-વિભુઃ |
સત્કર્તા સત્કૃતઃ સાધુર-જહ્નુર-નારાયણો નરઃ || 26 ||
અસંખ્યેયોஉપ્રમેયાત્મા વિશિષ્ટઃ શિષ્ટ કૃચ્છુચિઃ |
સિદ્ધાર્થઃ સિદ્ધ સંકલ્પઃ સિદ્ધિદઃ સિદ્ધિ સાધનઃ || 27 ||
વૃષાહી વૃષભો વિષ્ણુર-વૃષપર્વા વૃષોદરઃ |
વર્ધનો વર્ધમાનશ્ચ વિવિક્તઃ શ્રુતિસાગરઃ || 28 ||
સુભુજો દુર્ધરો વાગ્મી મહેંદ્રો વસુદો વસુઃ |
નૈકરૂપો બૃહદ-રૂપઃ શિપિવિષ્ટઃ પ્રકાશનઃ || 29 ||
ઓજસ્તેજો દ્યુતિધરઃ પ્રકાશાત્મા પ્રતાપનઃ |
ઋદ્દઃ સ્પષ્ટાક્ષરો મંત્ર-શ્ચંદ્રાંશુર-ભાસ્કરદ્યુતિઃ || 30 ||
અમૃતાં શૂદ્ભવો ભાનુઃ શશબિંદુઃ સુરેશ્વરઃ |
ઔષધં જગતઃ સેતુઃ સત્યધર્મ પરાક્રમઃ || 31 ||
ભૂતભવ્ય ભવન્નાથઃ પવનઃ પાવનોஉનલઃ |
કામહા કામકૃત-કાંતઃ કામઃ કામપ્રદઃ પ્રભુઃ || 32 ||
યુગાદિ કૃદ્યુગાવર્તો નૈકમાયો મહાશનઃ |
અદૃશ્યો વ્યક્તરૂપશ્ચ સહસ્રજિદનંતજિત || 33 ||
ઇષ્ટોஉવિશિષ્ટઃ શિષ્ટેષ્ટઃ શિખંડી નહુષો વૃષઃ |
ક્રોધહા ક્રોધ કૃત્કર્તા વિશ્વબાહુર-મહીધરઃ || 34 ||
અચ્યુતઃ પ્રથિતઃ પ્રાણઃ પ્રાણદો વાસવાનુજઃ |
અપાં નિધિરધિષ્ઠાન મપ્રમત્તઃ પ્રતિષ્ઠિતઃ || 35 ||
સ્કંદઃ સ્કંદધરો ધુર્યો વરદો વાયુવાહનઃ |
વાસુદેવો બૃહદ-ભાનુરાદિદેવઃ પુરંધરઃ || 36 ||
અશોકસ્તારણ સ્તારઃ શૂરઃ શૌરિર-જનેશ્વરઃ |
અનુકૂલઃ શતાવર્તઃ પદ્મી પદ્મ નિભેક્ષણઃ || 37 ||
પદ્મનાભોஉરવિંદાક્ષઃ પદ્મગર્ભઃ શરીરભૃત |
મહર્ધિર-ઋદ્ધો વૃદ્ધાત્મા મહાક્ષો ગરુડધ્વજઃ || 38 ||
અતુલઃ શરભો ભીમઃ સમયજ્ઞો હવિર્હરિઃ |
સર્વલક્ષણ લક્ષણ્યો લક્ષ્મીવાન સમિતિંજયઃ || 39 ||
વિક્ષરો રોહિતો માર્ગો હેતુર-દામોદરઃ સહઃ |
મહીધરો મહાભાગો વેગવાન મિતાશનઃ || 40 ||
ઉદ્ભવઃ, ક્ષોભણો દેવઃ શ્રીગર્ભઃ પરમેશ્વરઃ |
કરણં કારણં કર્તા વિકર્તા ગહનો ગુહઃ || 41 ||
વ્યવસાયો વ્યવસ્થાનઃ સંસ્થાનઃ સ્થાનદો ધ્રુવઃ |
પર્ધિઃ પરમસ્પષ્ટઃ તુષ્ટઃ પુષ્ટઃ શુભેક્ષણઃ || 42 ||
રામો વિરામો વિરજો માર્ગોનેયો નયોஉનયઃ |
વીરઃ શક્તિમતાં શ્રેષ્ઠો ધર્મોધર્મ વિદુત્તમઃ || 43 ||
વૈકુંઠઃ પુરુષઃ પ્રાણઃ પ્રાણદઃ પ્રણવઃ પૃથુઃ |
હિરણ્યગર્ભઃ શત્રુઘ્નો વ્યાપ્તો વાયુરધોક્ષજઃ || 44 ||
ઋતુઃ સુદર્શનઃ કાલઃ પરમેષ્ઠી પરિગ્રહઃ |
ઉગ્રઃ સંવત્સરો દક્ષો વિશ્રામો વિશ્વદક્ષિણઃ || 45 ||
વિસ્તારઃ સ્થાવર સ્થાણુઃ પ્રમાણં બીજમવ્યયમ |
અર્થોஉનર્થો મહાકોશો મહાભોગો મહાધનઃ || 46 ||
અનિર્વિણ્ણઃ સ્થવિષ્ઠો ભૂદ્ધર્મયૂપો મહામખઃ |
નક્ષત્રનેમિર-નક્ષત્રી ક્ષમઃ, ક્ષામઃ સમીહનઃ || 47 ||
યજ્ઞ ઇજ્યો મહેજ્યશ્ચ ક્રતુ-સ્સત્રં સતાંગતિઃ |
સર્વદર્શી વિમુક્તાત્મા સર્વજ્ઞો જ્ઞાનમુત્તમમ || 48 ||
સુવ્રતઃ સુમુખઃ સૂક્ષ્મઃ સુઘોષઃ સુખદઃ સુહૃત |
મનોહરો જિતક્રોધો વીર બાહુર-વિદારણઃ || 49 ||
સ્વાપનઃ સ્વવશો વ્યાપી નૈકાત્મા નૈકકર્મકૃત| |
વત્સરો વત્સલો વત્સી રત્નગર્ભો ધનેશ્વરઃ || 50 ||
ધર્મગુબ-ધર્મકૃદ-ધર્મી સદસત-ક્ષરમક્ષરમ||
અવિજ્ઞાતા સહસ્ત્રાંશુર-વિધાતા કૃતલક્ષણઃ || 51 ||
ગભસ્તિનેમિઃ સત્ત્વસ્થઃ સિંહો ભૂત મહેશ્વરઃ |
આદિદેવો મહાદેવો દેવેશો દેવભૃદ-ગુરુઃ || 52 ||
ઉત્તરો ગોપતિર-ગોપ્તા જ્ઞાનગમ્યઃ પુરાતનઃ |
શરીર ભૂતભૃદ ભોક્તા કપીંદ્રો ભૂરિદક્ષિણઃ || 53 ||
સોમપોஉમૃતપઃ સોમઃ પુરુજિત પુરુસત્તમઃ |
વિનયો જયઃ સત્યસંધો દાશાર્હઃ સાત્વતાં પતિઃ || 54 ||
જીવો વિનયિતા સાક્ષી મુકુંદોஉમિત વિક્રમઃ |
અંભોનિધિરનંતાત્મા મહોદધિ શયોંતકઃ || 55 ||
અજો મહાર્હઃ સ્વાભાવ્યો જિતામિત્રઃ પ્રમોદનઃ |
આનંદો નંદનોનંદઃ સત્યધર્મા ત્રિવિક્રમઃ || 56 ||
મહર્ષિઃ કપિલાચાર્યઃ કૃતજ્ઞો મેદિનીપતિઃ |
ત્રિપદસ-ત્રિદશાધ્યક્ષો મહાશૃંગઃ કૃતાન્તકૃત || 57 ||
મહાવરાહો ગોવિંદઃ સુષેણઃ કનકાંગદી |
ગુહ્યો ગભીરો ગહનો ગુપ્તશ્ચક્ર ગદાધરઃ || 58 ||
વેધાઃ સ્વાંગોஉજિતઃ કૃષ્ણો દૃઢઃ સંકર્ષણોஉચ્યુતઃ |
વરુણો વારુણો વૃક્ષઃ પુષ્કરાક્ષો મહામનાઃ || 59 ||
ભગવાન ભગહાஉஉનંદી વનમાલી હલાયુધઃ |
આદિત્યો જ્યોતિરાદિત્યઃ સહિષ્નુર-ગતિસત્તમઃ || 60 ||
સુધન્વા ખંડપરશુર-દારુણો દ્રવિણપ્રદઃ |
દિવસ્પૃક-સર્વ દૃગ્વાસો વાચસ્પતિરયોનિજઃ || 61 ||
ત્રિસામા સામગઃ સામ નિર્વાણં ભેષજં ભિષક |
સન્યાસ કૃચ્છમઃ શાંતો નિષ્ઠા શાંતિઃ પરાયણમ| 62 ||
શુભાંગઃ શાંતિદઃ સ્રષ્ઠા કુમુદઃ કુવલેશયઃ |
ગોહિતો ગોપતિર-ગોપ્તા વૃષભાક્ષો વૃષપ્રિયઃ || 63 ||
અનિવર્તી નિવૃત્તાત્મા સંક્ષેપ્તા ક્ષેમકૃચ્છિવઃ |
શ્રીવત્સવક્ષાઃ શ્રીવાસઃ શ્રીપતિઃ શ્રીમતાંવરઃ || 64 ||
શ્રીદઃ શ્રીશઃ શ્રીનિવાસઃ શ્રીનિધિઃ શ્રીવિભાવનઃ |
શ્રીધરઃ શ્રીકરઃ શ્રેયઃ શ્રીમાન લોકત્રયાશ્રયઃ || 65 ||
સ્વક્ષઃ સ્વંગઃ શતાનંદો નંદિર-જ્યોતિર-ગણેશ્વરઃ |
વિજિતાત્મા વિધેયાત્મા સત્કીર્તિ-ચ્છિન્ન સંશયઃ || 66 ||
ઉદીર્ણઃ સર્વતશ્ચક્ષુ રનીશઃ શાશ્વતસ્થિરઃ |
ભૂશયો ભૂષણો ભૂતિર-વિશોકઃ શોકનાશનઃ || 67 ||
અર્ચિષ્મા નર્ચિતઃ કુંભો વિશુદ્ધાત્મા વિશોધનઃ |
અનિરુદ્ધોஉપ્રતિરથઃ પ્રદ્યુમ્નોஉમિત વિક્રમઃ || 68 ||
કાલનેમિનિહા વીરઃ શૌરિઃ શૂરઃ જનેશ્વરઃ |
ત્રિલોકાત્મા ત્રિલોકેશઃ કેશવઃ કેશિહા હરિઃ || 69 ||
કામદેવઃ કામપાલઃ કામી કાંતઃ કૃતાગમઃ |
અનિર્દેશ્યવપુર-વિષ્ણુર-વિરોஉનંતો ધનંજયઃ || 70 ||
બ્રહ્મણ્યો બ્રહ્મકૃત બ્રહ્મા બ્રહ્મ બ્રહ્મવિવર્ધનઃ |
બ્રહ્મવિદ-બ્રાહ્મણો બ્રહ્મી બ્રહ્મજ્ઞો બ્રાહ્મણપ્રિયઃ || 71 ||
મહાક્રમો મહાકર્મા મહાતેજા મહોરગઃ |
મહાક્રતુર-મહાયજ્વા મહાયજ્ઞો મહાહવિઃ || 72 ||
સ્તવ્યઃ સ્તવપ્રિયઃ સ્તોત્રં સ્તુતિઃ સ્તોતા રણપ્રિયઃ |
પૂર્ણઃ પૂરયિતા પુણ્યઃ પુણ્ય કીર્તિ રનામયઃ || 73 ||
મનોજવ-સ્તીર્થકરો વસુરેતા વસુપ્રદઃ |
વસુપ્રદો વાસુદેવો વસુર-વસુમના હવિઃ || 74 ||
સદ્ગતિઃ સત્કૃતિઃ સત્તા સદ્ભૂતિઃ સત્પરાયણઃ |
શૂરસેનો યદુશ્રેષ્ઠઃ સન્નિવાસઃ સુયામુનઃ || 75 ||
ભૂતાવાસો વાસુદેવઃ સર્વાસુ નિલયોஉનલઃ |
દર્પહા દર્પદો દૃપ્તો દુર્ધરોஉથાપરાજિતઃ || 76 ||
વિશ્વમૂર્તિર-મહામૂર્તિર-દીપ્તમૂર્તિ રમૂર્તિમાન |
અનેક મૂર્તિરવ્યક્તઃ શતમૂર્તિઃ શતાનનઃ || 77 ||
એકો નૈકઃ સવઃ કઃ કિં યત્તત-પદમ નુત્તમમ |
લોકબંધુર-લોકનાથો માધવો ભક્તવત્સલઃ || 78 ||
સુવર્ણવર્ણો હેમાંગો વરાંગશ્ચંદનાંગદી |
વીરહા વિષમઃ શૂન્યો ઘૃતા શીરચલશ્ચલઃ || 79 ||
અમાની માનદો માન્યો લોકસ્વામી ત્રિલોકધૃત|
સુમેધા મેધજો ધન્યઃ સત્યમેધા ધરાધરઃ || 80 ||
તેજોવૃષો દ્યુતિધરઃ સર્વશસ્ત્ર ભૃતાંવરઃ |
પ્રગ્રહો નિગ્રહો વ્યગ્રો નૈકશૃંગો ગદાગ્રજઃ || 81 ||
ચતુર્મૂર્તિ શ્ચતુર્બાહુ શ્ચતુર્વ્યૂહ શ્ચતુર્ગતિઃ |
ચતુરાત્મા ચતુર્ભાવઃ ચતુર્વેદ વિદેકપાત || 82 ||
સમાવર્તોஉનિવૃત્તાત્મા દુર્જયો દુરતિક્રમઃ |
દુર્લભો દુર્ગમો દુર્ગો દુરાવાસો દુરારિહા || 83 ||
શુભાંગો લોકસારંગઃ સુતંતુઃ તંતુવર્ધનઃ |
ઇંદ્રકર્મા મહાકર્મા કૃતકર્મા કૃતાગમઃ || 84 ||
ઉદ્ભવઃ સુંદરઃ સુંદો રત્નનાભઃ સુલોચનઃ |
અર્કો વાજસનઃ શૃંગી જયંતઃ સર્વવિજ્જયી || 85 ||
સુવર્ણબિંદુ રક્ષોભ્યઃ સર્વવાગી શ્વરેશ્વરઃ |
મહાહૃદો મહાગર્તો મહાભૂતો મહાનિધિઃ || 86 ||
કુમુદઃ કુંદરઃ કુંદઃ પર્જન્યઃ પાવનોஉનિલઃ |
અમૃતાશોஉમૃતવપુઃ સર્વજ્ઞઃ સર્વતોમુખઃ || 87 ||
સુલભઃ સુવ્રતઃ સિદ્ધઃ શત્રુજિચ્છત્રુતાપનઃ |
ન્યગ્રોધો દુંબરોஉશ્વત્થઃ છાણૂરાંધ્ર નિષૂદનઃ || 88 ||
સહસ્રાર્ચિઃ સપ્તજિહ્વઃ સપ્તૈધાઃ સપ્તવાહનઃ |
અમૂર્તિ રનઘોஉચિંત્યો ભયકૃદ-ભયનાશનઃ || 89 ||
અણુર-બૃહત-કૃશઃ સ્થૂલો ગુણભૃન્નિર્ગુણો મહાન |
અધૃતઃ સ્વધૃતઃ સ્વાસ્યઃ પ્રાગ્વંશો વંશવર્ધનઃ || 90 ||
ભારભૃત-કથિતો યોગી યોગીશઃ સર્વકામદઃ |
આશ્રમઃ શ્રમણઃ, ક્ષામઃ સુપર્ણો વાયુવાહનઃ || 91 ||
ધનુર્ધરો ધનુર્વેદો દંડો દમયિતા દમઃ |
અપરાજિતઃ સર્વસહો નિયંતાஉનિયમોஉયમઃ || 92 ||
સત્ત્વવાન સાત્ત્વિકઃ સત્યઃ સત્ય ધર્મ પરાયણઃ |
અભિપ્રાયઃ પ્રિયાર્હોஉર્હઃ પ્રિયકૃત-પ્રીતિવર્ધનઃ || 93 ||
વિહાય સગતિર-જ્યોતિઃ સુરુચિર-હુતભુગ્વિભુઃ |
રવિર-વિરોચનઃ સૂર્યઃ સવિતા રવિલોચનઃ || 94 ||
અનંતો હુતભુગ ભોક્તા સુખદો નૈકજોஉગ્રજઃ |
અનિર્વિણ્ણઃ સદામર્ષી લોકધિષ્ઠાન મદ્ભુતઃ || 95 ||
સનાત સનાતનતમઃ કપિલઃ કપિરવ્યયઃ |
સ્વસ્તિદઃ સ્વસ્તિકૃત-સ્વસ્તિઃ સ્વસ્તિભુક સ્વસ્તિદક્ષિણઃ || 96 ||
અરૌદ્રઃ કુંડલી ચક્રી વિક્રમ્યૂર્જિતશાશનઃ |
શબ્દાતિગઃ શબ્દસહઃ શિશિરઃ શર્વરીકરઃ || 97 ||
અક્રૂરઃ પેશલો દક્ષો દક્ષિણઃ, ક્ષમિણાં વરઃ |
વિદ્વત્તમો વીતભયઃ પુણ્યશ્રવણ કીર્તનઃ || 98 ||
ઉત્તારણો દુષ્કૃતિહા પુણ્યો દુઃસ્વપ્નનાશનઃ |
વીરહા રક્ષણઃ સંતો જીવનઃ પર્યવસ્થિતઃ || 99 ||
અનંતરૂપஉનંત શ્રીર-જિતમન્યુર-ભયાપહઃ |
ચતુરશ્રો ગભીરાત્મા વિદિશો વ્યાદિશો દિશઃ || 100 ||
અનાદિર-ભૂર્ભુવો લક્ષ્મીઃ સુવીરો રુચિરાંગદઃ |
જનનો જનજન્માદિર-ભીમો ભીમ પરાક્રમઃ || 101 ||
આધાર નિલયોஉધાતા પુષ્પહાસઃ પ્રજાગરઃ |
ઊર્ધ્વગઃ સત્પથાચારઃ પ્રાણદઃ પ્રણવઃ પણઃ || 102 ||
પ્રમાણં પ્રાણનિલયઃ પ્રાણભૃત પ્રાણજીવનઃ |
તત્ત્વં તત્ત્વ વિદેકાત્મા જન્મમૃત્યુ જરાતિગઃ || 103 ||
ભૂર્ભુવઃ સ્વસ્તરુસ્તારઃ સવિતા પ્રપિતામહઃ |
યજ્ઞો યજ્ઞપતિર-યજ્વા યજ્ઞાંગો યજ્ઞવાહનઃ || 104 ||
યજ્ઞભૃત યજ્ઞકૃત યજ્ઞી યજ્ઞભુક યજ્ઞસાધનઃ |
યજ્ઞાન્તકૃત યજ્ઞ ગુહ્ય મન્નમન્નાદ એવ ચ || 105 ||
આત્મયોનિઃ સ્વયંજાતો વૈખાનઃ સામગાયનઃ |
દેવકીનંદનઃ સ્રષ્ઠા ક્ષિતીશઃ પાપનાશનઃ || 106 ||
શંખભૃન્નંદકી ચક્રી શાઙ્ગ ધન્વા ગદાધરઃ |
રથાંગપાણિ રક્ષોભ્યઃ સર્વપ્રહરણાયુધઃ || 107 ||
શ્રી સર્વપ્રહરણાયુધ ઓં નમ ઇતિ |
વનમાલી ગદી શાઙ્ગી શંખી ચક્રી ચ નંદકી |
શ્રીમાન્નારાયણો વિષ્ણુર-વાસુદેવોஉભિરક્ષતુ || 108 ||
ઉત્તર ભાગં
ફલશ્રુતિઃ
ઇતીદં કીર્તનીયસ્ય કેશવસ્ય મહાત્મનઃ |
નામ્નાં સહસ્રં દિવ્યાના મશેષેણ પ્રકીર્તિતમ| || 1 ||
ય ઇદં શૃણુયાન્નિત્યં યશ્ચાપિ પરિકીર્તયેત||
નાશુભં પ્રાપ્નુયાત કિંચિત-સોஉમુત્રેહ ચ માનવઃ || 2 ||
વેદાંતગો બ્રાહ્મણઃ સ્યાત ક્ષત્રિયો વિજયી ભવેત |
વૈશ્યો ધનસમૃદ્ધઃ સ્યાત શૂદ્રઃ સુખ મવાપ્નુયાત || 3 ||
ધર્માર્થી પ્રાપ્નુયાદ્ધર્મ મર્થાર્થી ચાર્થ માપ્નુયાત |
કામાન વાપ્નુયાત કામી પ્રજાર્થી ચાપ્નુયાત પ્રજામ| || 4 ||
ભક્તિમાન યઃ સદોત્થાય શુચિઃ સદ્ગતમાનસઃ |
સહસ્રં વાસુદેવસ્ય નામ્નામેતત પ્રકીર્તયેત || 5 ||
યશઃ પ્રાપ્નોતિ વિપુલં યાતિ પ્રાધાન્યમેવ ચ |
અચલાં શ્રિયમાપ્નોતિ શ્રેયઃ પ્રાપ્નોત્ય નુત્તમમ| || 6 ||
ન ભયં ક્વચિદાપ્નોતિ વીર્યં તેજશ્ચ વિંદતિ |
ભવત્યરોગો દ્યુતિમાન બલરૂપ ગુણાન્વિતઃ || 7 ||
રોગાર્તો મુચ્યતે રોગાદ-બદ્ધો મુચ્યેત બંધનાત |
ભયાન-મુચ્યેત ભીતસ્તુ મુચ્યેતાપન્ન આપદઃ || 8 ||
દુર્ગાણ્યતિતર ત્યાશુ પુરુષઃ પુરુષોત્તમમ| |
સ્તુવન્નામ સહસ્રેણ નિત્યં ભક્તિ સમન્વિતઃ || 9 ||
વાસુદેવાશ્રયો મર્ત્યો વાસુદેવ પરાયણઃ |
સર્વપાપ વિશુદ્ધાત્મા યાતિ બ્રહ્મ સનાતનમ| || 10 ||
ન વાસુદેવ ભક્તાના મશુભં વિદ્યતે ક્વચિત |
જન્મ મૃત્યુ જરાવ્યાધિ ભયં નૈવોપજાયતે || 11 ||
ઇમં સ્તવમધીયાનઃ શ્રદ્ધાભક્તિ સમન્વિતઃ |
યુજ્યેતાત્મ સુખક્ષાંતિ શ્રીધૃતિ સ્મૃતિ કીર્તિભિઃ || 12 ||
ન ક્રોધો ન ચ માત્સર્યં ન લોભો નાશુભામતિઃ |
ભવંતિ કૃતપુણ્યાનાં ભક્તાનાં પુરુષોત્તમે || 13 ||
દ્વૌઃ સ ચંદ્રાર્ક નક્ષત્રા ખં દિશો ભૂર્મહોદધિઃ |
વાસુદેવસ્ય વીર્યેણ વિધૃતાનિ મહાત્મનઃ || 14 ||
સસુરાસુર ગંધર્વં સયક્ષોરગ રાક્ષસમ |
જગદ્વશે વર્તતેદં કૃષ્ણસ્ય સ ચરાચરમ| || 15 ||
ઇંદ્રિયાણિ મનોબુદ્ધિઃ સત્ત્વં તેજો બલં ધૃતિઃ |
વાસુદેવાત્મ કાન્યાહુઃ, ક્ષેત્રં ક્ષેત્રજ્ઞ એવ ચ || 16 ||
સર્વાગમાના માચારઃ પ્રથમં પરિકલ્પતે |
આચર પ્રભવો ધર્મો ધર્મસ્ય પ્રભુરચ્યુતિઃ || 17 ||
ઋષયઃ પિતરો દેવા મહાભૂતાનિ ધાતવઃ |
જંગમા જંગમં ચેદં જગન્નારાયણોદ્ભવમ || 18 ||
યોગોજ્ઞાનં તથા સાંખ્યં વિદ્યાઃ શિલ્પાદિકર્મ ચ |
વેદાઃ શાસ્ત્રાણિ વિજ્ઞાનમેતત સર્વં જનાર્દનાત || 19 ||
એકો વિષ્ણુર-મહદ-ભૂતં પૃથગ્ભૂતા ન્યનેકશઃ |
ત્રીન્લોકાન વ્યાપ્ય ભૂતાત્મા ભુંક્તે વિશ્વભુગવ્યયઃ || 20 ||
ઇમં સ્તવં ભગવતો વિષ્ણોર-વ્યાસેન કીર્તિતમ |
પઠેદ્ય ઇચ્ચેત-પુરુષઃ શ્રેયઃ પ્રાપ્તું સુખાનિ ચ || 21 ||
વિશ્વેશ્વરમજં દેવં જગતઃ પ્રભુમવ્યયમ|
ભજંતિ યે પુષ્કરાક્ષં ન તે યાંતિ પરાભવમ || 22 ||
ન તે યાંતિ પરાભવમ ઓં નમ ઇતિ |
અર્જુન ઉવાચ
પદ્મપત્ર વિશાલાક્ષ પદ્મનાભ સુરોત્તમ |
ભક્તાના મનુરક્તાનાં ત્રાતાભવ જનાર્દન || 23 ||
શ્રીભગવાન ઉવાચ
યો માં નામ સહસ્રેણ સ્તોતુમિચ્છતિ પાંડવ |
સોஉહમેકેન શ્લોકેન સ્તુત એવ ન સંશયઃ || 24 ||
સ્તુત એવ ન સંશય ઓં નમ ઇતિ |
વ્યાસ ઉવાચ
વાસનાદ-વાસુદેવસ્ય વાસિતં ભુવનત્રયમ |
સર્વભૂત નિવાસોஉસિ વાસુદેવ નમોસ્તુતે || 25 ||
શ્રીવાસુદેવ નમોસ્તુત ઓં નમ ઇતિ |
પાર્વત્યુવાચ
કેનોપાયેન લઘુના વિષ્ણોર-નામ સહસ્રકમ |
પઠ્યતે પંડિતૈર-નિત્યં શ્રોતુ મિચ્છામ્યહં પ્રભો || 26 ||
ઈશ્વર ઉવાચ
શ્રીરામ રામ રામેતિ રમે રામે મનોરમે |
સહસ્રનામ તત્તુલ્યં રામનામ વરાનને || 27 ||
શ્રીરામ નામ વરાનન ઓં નમ ઇતિ |
બ્રહ્મોવાચ
નમોஉસ્ત્વનંતાય સહસ્રમૂર્તયે સહસ્ર પાદાક્ષિ શિરોરુ બાહવે |
સહસ્ર નામ્ને પુરુષાય શાશ્વતે સહસ્રકોટી યુગ ધારિણે નમઃ || 28 ||
સહસ્ર કોટી યુગધારિણે નમ ઓં નમ ઇતિ |
સંજય ઉવાચ
યત્ર યોગેશ્વરઃ કૃષ્ણો યત્ર પાર્થો ધનુર્ધરઃ |
તત્ર શ્રીર-વિજયો ભૂતિર-ધ્રુવા નીતિર-મતિર-મમ || 29 ||
શ્રી ભગવાન ઉવાચ
અનન્યાશ્ચિંત યંતો માં યે જનાઃ પર્યુપાસતે |
તેષાં નિત્યાભિયુક્તાનાં યોગક્ષેમં વહામ્યહમ| || 30 ||
પરિત્રાણાય સાધૂનાં વિનાશાય ચ દુષ્કૃતામ| |
ધર્મ સંસ્થાપનાર્થાય સંભવામિ યુગે યુગે || 31 ||
આર્તાઃ વિષણ્ણાઃ શિથિલાશ્ચ ભીતાઃ ઘોરેષુ ચ વ્યાધિષુ વર્તમાનાઃ |
સંકીર્ત્ય નારાયણ શબ્દમાત્રં વિમુક્ત દુઃખાઃ સુખિનો ભવંતિ || 32 ||
કાયેન વાચા મનસેંદ્રિ યૈર્વા બુદ્ધ્યાત્મના વા પ્રકૃતેઃ સ્વભાવાત
કરોમિ યદ્યત-સકલં પરસ્મૈ નારાયણાયેતિ સમર્પયામિ || 33 ||
***
